Normy – co to jest i dlaczego są ważne?

Normy to dokumenty ustalające zasady dla produktów, procesów lub usług. Zapewniają jakość, bezpieczeństwo i kompatybilność. Ich stosowanie ułatwia handel i współpracę. Poznaj rolę norm w życiu gospodarczym.

Czym jest norma?

Norma jest dokumentem będącym wynikiem normalizacji. Określa zasady postępowania. Podaje przepisy, wzory lub wytyczne. Służy do powszechnego i wielokrotnego stosowania. Norma musi być zatwierdzona. Robi to upoważniona jednostka organizacyjna.

Norma podaje sposoby postępowania. Opisuje cechy charakterystyczne wyrobów. Dotyczy też procesów lub usług. Stosowanie normy jest dobrowolne. Wyjątkiem są normy z zakresu bezpieczeństwa.

Celem tworzenia norm jest zapewnienie uporządkowania. Dotyczy to określonego zakresu. Zapewniają funkcjonalność wyrobom i usługom. Usuwają bariery w handlu. Ułatwiają współpracę naukową i techniczną. Wspierają szeroko rozumiane bezpieczeństwo. Upowszechniają osiągnięcia techniki. Promują postęp techniczny. Przyczyniają się do wzrostu efektywności gospodarczej. – A. Jarońska

Jak klasyfikujemy normy?

Normy można klasyfikować na różne sposoby. Zależy to od kryteriów. Jednym z kryteriów jest zasięg stosowania. Innym jest status organizacji normalizacyjnej. PN-EN 45020:2009 określa terminologię w normalizacji. Podaje różne typy norm.

Rodzaje norm według PN-EN 45020:2007

Norma PN-EN 45020:2007 wyróżnia kilka rodzajów norm. Określa ich specyfikę. Pozwala to lepiej zrozumieć ich zastosowanie.

• Norma terminologiczna – definiuje pojęcia.
• Norma podstawowa – obejmuje szeroki zakres.
• Norma badań – określa metody badawcze.
• Norma wyrobu – dotyczy konkretnego produktu.
• Norma procesu – opisuje przebieg działań.
• Norma usługi – standaryzuje świadczenie usług.
• Norma interfejsu – określa punkty styku.
• Norma danych – standaryzuje format danych.

Zasięg stosowania norm

Normy różnią się zasięgiem swojego obowiązywania. Mogą dotyczyć pojedynczego zakładu lub całego świata. Biorąc pod uwagę status organizacji normalizacyjnej, która jest odpowiedzialna za ustanowienie danej normy, można wyodrębnić również: normy międzynarodowe, normy regionalne, normy krajowe. – M. Stanula

• Norma zakładowa – obowiązuje w jednym zakładzie.
• Norma branżowa – dotyczy konkretnej branży.
• Norma lokalna – obowiązuje na danym obszarze.
• Norma krajowa – obowiązuje w danym kraju.
• Norma regionalna – dotyczy regionu (np. Europy).
• Norma międzynarodowa – obowiązuje globalnie.

Kto opracowuje i publikuje normy?

Normy są tworzone przez wyspecjalizowane organizacje. Działają one na różnych poziomach. Są organizacje krajowe, regionalne i międzynarodowe. Ich celem jest harmonizacja standardów.

Organizacje normalizacyjne

Na świecie działa wiele organizacji zajmujących się normalizacją. Największe mają zasięg międzynarodowy. Inne działają w Europie lub w konkretnych krajach.

• ISO – Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna (zrzesza 164 państwa, opublikowała ponad 22 000 standardów od 1947 roku).
• IEC – Międzynarodowa Komisja Elektrotechniczna.
• ITU – Międzynarodowy Związek Telekomunikacyjny.
• CEN – Europejski Komitet Normalizacyjny.
• CENELEC – Europejski Komitet Normalizacyjny Elektrotechniki.
• ETSI – Europejski Instytut Norm Telekomunikacyjnych.
• PKN (Polski Komitet Normalizacyjny) – działa w Polsce od 1924 roku.
• ANSI – American National Standards Institute (USA).
• DIN – Deutsches Institut für Normung (Niemcy, wprowadził normę A4 w 1922 roku).

Jak powstaje norma? Proces opracowywania

Proces tworzenia normy jest złożony. Obejmuje kilka etapów. Wymaga współpracy wielu ekspertów. Normy powinny być oparte na osiągnięciach nauki, techniki i praktyki.

Etapy opracowywania normy

Proces opracowywania normy składa się z 5 etapów. Każdy etap ma swoje zadania. Zapewnia to spójność i jakość gotowego dokumentu. Proces jest transparentny i partycypacyjny.

Etap	Opis
1. Etap wstępny	Propozycja tematu normalizacyjnego.
2. Etap przygotowawczy	Opracowanie projektu normy przez ekspertów.
3. Etap badania	Publiczne konsultacje projektu normy.
4. Etap zatwierdzenia	Głosowanie członków organizacji normalizacyjnej.
5. Etap publikacji	Ogłoszenie normy jako obowiązującej.

Normy muszą być zatwierdzone przez jednostkę organizacyjną. Jednostka musi być do tego upoważniona. Zatwierdzenie jest kluczowe dla mocy prawnej normy.

Normy a dokumentacja techniczna

Normy odgrywają kluczową rolę w tworzeniu dokumentacji technicznej. Zapewniają jej poprawność i zgodność z przepisami. Tworzenie dokumentacji technicznej produktu wymaga uwzględnienia wielu aktów prawnych, norm i standardów.

Wymogi prawne i normatywne

Dokumentacja techniczna musi spełniać określone wymogi. Musi być zgodna z aktualnymi przepisami. Dotyczy to norm dotyczących danego produktu. Instrukcje muszą być dostępne w języku kraju. Chodzi o kraj, w którym produkt jest sprzedawany.

Dokumentacja powinna być napisana językiem zrozumiałym. Dotyczy to użytkownika końcowego. Obejmuje też organy nadzoru. Dokumentacja musi być na bieżąco aktualizowana. Dzieje się tak w przypadku zmian w produkcie. Aktualizacja jest też potrzebna przy wykryciu nowych zagrożeń.

Istnieje wiele aktów prawnych i norm dotyczących dokumentacji. Oto niektóre z nich:

• Rozporządzenie GPSR 2023/988 – Dotyczy ogólnego bezpieczeństwa produktów.
• Rozporządzenie (UE) 1025/2012 – Reguluje opracowywanie norm zharmonizowanych.
• Dyrektywa maszynowa 2006/42/WE – Wymaga szczegółowej dokumentacji dla maszyn.
• IEC 82079-1 – Norma dotycząca przygotowania instrukcji użytkowania.
• ISO 12100 – Norma dotycząca bezpieczeństwa maszyn.

Normalizacja terminologii

Normalizacja dotyczy także języka. Jest kluczowa dla terminologii specjalistycznej. Normalizacja terminologii ma na celu wyeliminowanie znaczeniowych niezgodności. Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna (ISO) zaleciła normalizację terminologii już w 1963 roku.

Ciągle dość powszechne jest zjawisko terminologicznego nacjonalizmu. Oznacza to, że różne kraje używają różnych terminów. Często do nieporozumień prowadzi używanie niewłaściwej lub nieaktualnej terminologii. – Cytat z danych

Normalizacja terminologii specjalistycznej uważana jest za przysłowiowe „piąte koło u wozu”. – Cytat z danych. Mimo to, jest bardzo ważna dla jasności komunikacji.

Zasady tworzenia terminów

Tworzenie terminów naukowych i technicznych podlega zasadom. Kluczowa jest zasada oszczędności słowa. Znaczenie semantyczne odgrywa nadrzędną rolę. Normalizacja terminologiczna to projekt globalny. Ma na celu ujednolicenie nazw.

• Utrwalanie właściwych związków między przedmiotami.
• Dopasowanie nazw do przedmiotów.
• Unikanie wieloznaczności terminów.

Normalizacja terminologii wspiera pracę tłumaczy. Pomaga w tworzeniu spójnych glosariuszy. Używa się do tego narzędzi jak TRADOS czy MULTITERM.

Podstawa prawna normalizacji w Polsce

Działalność normalizacyjna w Polsce jest regulowana prawnie. Zapewnia to jej spójność i rzetelność. Głównym aktem prawnym jest ustawa o normalizacji.

Ustawa z dnia 12 września 2002 r. o normalizacji reguluje kwestie normalizacyjne w Polsce. Określa zadania Polskiego Komitetu Normalizacyjnego (PKN). PKN jest krajową jednostką normalizacyjną.

Najważniejsze zapisy Ustawy o normalizacji

Ustawa definiuje normalizację. Określa zasady jej prowadzenia. Wskazuje rolę PKN. Ustawa podkreśla dobrowolność stosowania norm. Zapewnia dostęp do zbiorów norm. Dotyczy to na przykład zbiorów norm w Bibliotece Głównej AGH w Krakowie.

Działalność normalizacyjna ma na celu uzyskanie optymalnego uporządkowania. Odbywa się to w określonym zakresie. Osiąga się to przez ustalanie przepisów. Przepisy te dotyczą powszechnego stosowania.

Historia normalizacji

Idea normalizacji nie jest nowa. Pojawiała się już w starożytności. Dotyczyła miar, wag i materiałów budowlanych. Kodeks Hammurabiego (ok. 2000 p.n.e.) zawierał przepisy dotyczące budownictwa. Cywilizacja doliny Indusu (ok. 1300 p.n.e.) używała standaryzowanych cegieł (7 × 14 × 28 cm, proporcje 2:4:8) i odważników (najlżejszy 0,871 g).

W średniowieczu władcy wprowadzali standaryzację miar i wag. Karol Wielki w 789 n.e. wprowadził funt karoliński (ok. 408 g). Wilhelm IV w 1516 roku standaryzował produkcję piwa. Zygmunt III Waza w 1595 roku ustalił wymiary cegieł (ok. 293 x 146 x 73 mm).

Nowożytność przyniosła rozwój systemów pomiarowych. W 1795 roku wprowadzono wzorce metra i kilograma. Eli Whitney w 1798 roku standaryzował produkcję broni. Frederick W. Taylor w 1911 roku rozwijał naukową organizację pracy. Wiek XX to rozwój formalnych organizacji normalizacyjnych, jak DIN (1917, wprowadzenie A4 w 1922) i ISO (1947).

Znaczenie norm w praktyce

Normy mają praktyczne zastosowanie. Zapewniają jakość produktów. Ułatwiają handel międzynarodowy. Podnoszą bezpieczeństwo użytkowników. Wspierają innowacje techniczne.

Norma może być podstawą przy rozstrzyganiu konfliktów. Dotyczy to sporów między dostawcami a odbiorcami. Może tworzyć punkt odniesienia. Jest używana przy zawieraniu umów cywilno-prawnych.

Systemy zarządzania jakością, jak ISO 9001, opierają się na normach. Ich wdrażanie przynosi korzyści. Zwiększa efektywność procesów. Podnosi zaufanie klientów.

Międzynarodowa Klasyfikacja Norm (ICS)

Normy są klasyfikowane według dziedzin. Służy do tego Międzynarodowa Klasyfikacja Norm (ICS). Ułatwia to wyszukiwanie i zarządzanie normami. Klasyfikacja obejmuje wiele sekcji tematycznych.

ICS dzieli normy na kategorie. Dotyczą one np. budownictwa, mechaniki, elektroniki. Każda kategoria ma podkategorie. Zapewnia to szczegółowe grupowanie norm.

Podsumowanie

Normy są fundamentem nowoczesnej gospodarki. Zapewniają spójność i bezpieczeństwo. Ułatwiają współpracę na wielu poziomach. Ich znajomość i stosowanie jest kluczowe. Dotyczy to producentów, usługodawców i konsumentów. Działalność normalizacyjna stale się rozwija. Dostosowuje się do nowych wyzwań technicznych i rynkowych.

Bibliografia

• Gołębiowski M. (2009), Wybrane zagadnienia normalizacji w dziedzinie jakości, Studia i prace Wydziały Nauk Ekonomicznych i Zarządzania, nr 12
• Jarońska A. (2013), Normalizacja – zasady, metody i organizacja, Bibliotheca Nostra: śląski kwartalnik naukowy, nr 4
• Rogala P., Brzozowski T. (2003), Systemy zarządzania jakością i środowiskiem, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław
• Stanula M. (2013), Normy i normalizacja w Polsce, Bibliotheca Nostra: śląski kwartalnik naukowy, nr 4
• Tomaszewski Z. (2002), Bezpieczeństwo wyrobów oraz ich zgodność ze standardami Unii Europejskiej, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań

Zobacz także:

• Normy UNI EN i normalizacja w Europie – kompleksowy przewodnik
• ISO 14580: Wkręty z niskim łbem walcowym i gniazdem TX – Norma i zastosowanie
• Eurokody w Polsce: Przewodnik po 1. i 2. edycji
• Certyfikat SSL Wildcard – co to jest i dlaczego jest ważny?
• Standardy Techniczne Linii Elektroenergetycznych: Kluczowe Wymagania i Bezpieczeństwo